Sivas’ın en önemli tarihi yapılarından biri olan Çifte Minareli Medrese, Anadolu Selçuklu döneminden günümüze ulaşan eşsiz eserlerden biri olarak dikkat çekiyor. Çeşitli kaynaklarda Cüveynî Darü’l-Hadisi, Vezir Şemsettin Medresesi ve Evkaf-ı Medrese-i Pervane Bey gibi farklı isimlerle anılan medrese, İlhanlı veziri Sahip Mehmed Şemseddin Cüveynî tarafından yaptırıldı.
Sivas Çifte Minarenin Bu Özelliğini Biliyor musunuz?
Selçuklu taş işçiliğinin en güzel örneklerinden biri olan yapının giriş kapısında bulunan kitabeye göre inşası 1271 yılına tarihlendiriliyor. Ancak sanatkâr veya mimar adının yazılı olduğu kitabede meydana gelen tahribat nedeniyle bu bilgi günümüze ulaşamadı.
Çifte Minareli Medrese’nin özgün yapısında açık avlu, revaklar ve iki katlı öğrenci odaları bulunuyordu. Yapının en dikkat çekici bölümlerinden biri ise kuzeydoğu köşesinde yükselen çift minareleri. Çini süslemeleri ve estetik mimari öğeleriyle dikkat çeken minarelerin gövdelerindeki panolarda “ALLAH” ve “MUHAMMED” isimleri yer alıyor. Giriş kapısının iki yanında ise kufi yazıyla işlenmiş “MUHAMMED” kitabeleri dikkat çekiyor.
Medrese Yıllar İçinde Büyük Değişim Geçirdi
Moğol İlhanlıları döneminde yapılan Çifte Minareli Medrese, Sivas’ta o dönemde inşa edilen Buruciye Medresesi ve Şahabiyye Medresesi gibi önemli yapılarla birlikte şehrin sosyal ve kültürel merkezi konumundaydı.
Ancak 1882 yılında harap halde bulunan medrese yıkılarak yerine bir hastane inşa edildi. Sonrasında Sivas Askerî Rüşdiyesi, İsmet Paşa İlkokulu ve Numune İlkokulu gibi eğitim kurumları bu alanı kullandı. 1960’lı yıllarda dönemin valisi tarafından bu binalar da yıkıldı ve medresenin kalıntıları ortaya çıkarıldı.
1963-1965 yıllarında Hulûk Karamağaralı tarafından yapılan kazılarla medrese kalıntıları gün yüzüne çıkarıldı. 2008-2010 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyon çalışmaları yapılarak yapı halkın ziyaretine açıldı.
Bugün Sivas’ın en önemli simgelerinden biri olan Çifte Minareli Medrese, hem tarihi mirası hem de eşsiz mimarisiyle ziyaretçilerini kendine hayran bırakmaya devam ediyor.
İNGİLİZCE TANITIM
THE MADRASA WITH TWIN MINARETS (670 AH / 1271 AD)
The Madrasa with Twin Minarets is also known as Cuveyni Hadith School, Vizier Shemseddin Madrasa, and Evkaf-i Medrese-i Pervane Bey.
This historical madrasa was built by Sahip Mehmed Shemseddin Cuveyni, who was appointed as the Ilkhanid vizier in Sivas during the Anatolian Seljuk period. The construction epigraph on the entrance states that it was completed in 670 AH / 1271 AD. However, the part of the inscription that included the architect’s and artist’s names is broken, making it impossible to read.
From its remaining ruins, it is understood that the madrasa had an open courtyard with three iwans and was two-storied. It was also determined that a cell in the northeastern corner was once used as a Turkish bath. The structure features a variety of ornamental stonework, a signature of Seljuk architecture.
One of the most interesting architectural elements is the Kufi calligraphy inscriptions. The entrance facade features verses from the Holy Quran, along with the name “MUHAMMED” inscribed on both minarets. Additionally, tile plates are located on the back face of the minarets. On the northern minaret, the word “ALLAH” is inscribed, while on the southern minaret, the names of the four caliphs along with “MUHAMMED” are written in Arabic.
A Historical Structure Almost Lost to Time
During the reign of Giyaseddin Keyhusrev III, who ascended the throne in 1266, numerous foundations, mosques, zaviyahs, and Turkish baths were built across Anatolia, especially in Konya, Sivas, and Kayseri. The Shahabiye Madrasa (Gok Madrasa) in Sivas was among the significant structures of that era. The Madrasa with Twin Minarets and Buruciye Madrasa, built by Mongol Ilkhanid notables, also played an important role in making Sivas a major social and cultural hub.
However, in 1882, the madrasa was completely demolished, and a hospital was constructed on its site. Only the entrance facade and parts of the rear retaining walls were preserved, thanks to the efforts of Halil Ethem Eldem.
The hospital, built over the madrasa’s foundations, was later used as Sivas Military Junior High School, İsmet Pasha Elementary School, and Numune School. However, in 1960, the governor of Sivas ordered its demolition.
Excavation and Restoration Works
Between 1963 and 1965, the ruins were excavated by Haluk Karamağaralı, revealing the remnants of the historic madrasa. Later, in 2008-2010, the structure underwent a comprehensive restoration by the General Directorate of Foundations, and it was finally opened to the public.
ARAPÇA TANITIM
حقيقة منارتي مدرسة (المدرسة ذات المنارتين أو مزدوجة المنارة) – 670 هـ / 1271 م
تُعرف هذه المدرسة بأسماء أخرى مثل “دار الحديث الجواني”، “مدرسة الوزير شمس الدين”، و”أوقاف مدرستي بُروان بك”، وقد بناها الوزير شمس الدين الجواني، الذي عينه السلطان الإلخاني وزيرًا على سيفاس خلال العصر السلاجقي في الأناضول.
يذكر نقش التأسيس على مدخل المدرسة أن تاريخ البناء كان 670 هـ / 1271 م، ولكن تعرض النقش للكسر، مما حال دون قراءة اسم المعماري والفنان الذي قام بتصميمها.
تصميم المدرسة والزخرفة المعمارية
تتميز المدرسة بتصميم إيواني مفتوح، يضم فناءً واسعًا وثلاثة أواوين بطابقين. وقد أُثبت أن إحدى الغرف في الزاوية الشمالية الشرقية كانت تستخدم كحمام تركي.
يحتوي المدخل الرئيسي للمدرسة على بعض الآيات القرآنية المحفورة على الجدار الأمامي، إضافة إلى نقش كلمة “محمد” بخط كوفي متكرر على جذوع المآذن. وعلى الجانب الشمالي، كتبت كلمة “الله”، في حين تم نقش أسماء الخلفاء الأربعة إلى جانب اسم “محمد” على المنارة الجنوبية، مما يجعل هذه التفاصيل من أبرز عناصر الزخرفة.
دور المدرسة عبر التاريخ
في عهد غياث الدين كيخسرو الثالث، الذي تولى الحكم عام 1266 م، شهدت المنطقة تطورًا معماريًا كبيرًا، حيث بُنيت العديد من المساجد والزوايا الصوفية والحمامات التركية، خاصة في قونية، سيفاس، وكايسري.
وكانت مدرسة المنارتين إلى جانب مدرسة بوروجية من أبرز المنشآت التي ساهمت في تحويل المدينة إلى مركز ثقافي واجتماعي في العهد الإلخاني.
إلا أنه في عام 1882 م، تعرضت المدرسة للهدم بالكامل، وتم بناء مستشفى في موقعها. ولم يبقَ من هيكل المدرسة سوى الواجهة الأمامية وأجزاء من الجدران الخلفية، والتي تمكن خليل أتهم إلديم من إنقاذها.
الحفريات وأعمال الترميم
تم استخدام المبنى لاحقًا كـ مدرسة عسكرية، ثم مدرسة ابتدائية باسم مدرسة إسميت باشا، وبعدها مدرسة نموذجية. إلا أن والي سيفاس أمر بهدم هذه المباني عام 1960 لإعادة الكشف عن أساسات المدرسة القديمة.
وفيما بعد، أجرى هالوك كاراماغارالي حفريات أثرية بين عامي 1963 و1965، لتكشف عن بقايا المدرسة. ثم قامت المديرية العامة للأوقاف بترميمها بشكل كامل بين 2008 و2010، ليتم إعادة فتحها للجمهور كمعلم تاريخي بارز.
Menekşe İrem Çolak / Büyük Sivas Haber
