Neslihan Dereli’nin “İşçinin Yemek Molası Kaç Dakika?” isimli köşe yazısı;
“İşçinin Yemek Molası Kaç Dakika?”
İşçilerin işyerindeki yemek mola süresi kaç dakika ? Yemek saati çalışma süresinden sayılır mı? Ara dinlenme çalışma saatine tabi midir? Fazla çalışma halinde yemek ve ara dinlenme mesai ücretine dahil midir? Bu hafta yazımı işçinin en tabii hakkı olan yemek molası ve ara dinlenme üzerine yazdım, böylece genel hatlarıyla bahsi geçen sorulara yanıt verdim.
Pek tabii bilindiği üzere İş Kanununa göre haftalık çalışma süresi 45 saattir ve aksi kararlaştırılmadıkça bu süre, çalışılan günlere eşit olarak bölünür. Bunun anlamı ise, birçok işyerinde günlük çalışma süresinin en az 7,5 saat olarak belirlenmesidir. Haliyle işyerlerinde çay ve yemek molaları da mevcut. Peki bu süreler çalışma saatine tabi midir ve ne kadar süreyle olmalıdır? konuya açıklık getirelim.
Çalışma Süresi Kaç Saattir?
İşçi için belirlenmiş bir günlük çalışma süresi yoktur. İş Kanunu çalışma süresini haftalık 45 saat olarak belirlemiş ve günlük çalışma süresini belirleme yetkisini işverene vermiştir. Ancak bazı kurallar koymayı da ihmal etmemiştir. İşçinin günlük çalışma süresi hiçbir şekilde 11 saati geçemeyecektir.
Ara Dinlenmesi Kaç Dakika Olmalıdır?
Ara dinlenmesi işçinin çalışmadan ve dinlenerek geçirdiği süreleri ifade etmektedir. İş Kanununa göre işçiye ara dinlenmesi verilmesi zorunludur. Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;
ü Dört saat veya daha kısa süreli işlerde 15 (on beş) dakika,
ü Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde 30 dakika,
ü Yedi buçuk saatten fazla 11 saate kadar işlerde 60 dakika (bir saat) Ara Dinlenmesi verilir.
ü 11 saatten fazla çalışmalarda 90 dakika (1,5 saat)
mola verilir.
Bu molalar yemek, çay,sigara gibi ihtiyaçlar için verilmek zorundadır. Günlük 11 saatten fazla çalışma yasaktır. Fakat iş yaşamında olan 11 saatten fazla çalışmalar için fazla mesai ücreti ödenmelidir.
Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir.
Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir.
Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.
Yemek Molası Saatleri
İşyerlerinde işçilere yemek verilmesi zorunlu değildir. Buna rağmen işveren işçilerine yemek imkanı sağlamış olabilir. Benzer şekilde işçilere öğle ya da akşam yemeklerini dışarıda yemeleri için serbest bir zamanda belirlemiş olabilir. Birçok işçi çalışma süresini hesaplarken bu yemek saatlerini de dikkate alıyor. Halbuki, yemek molası da bir ara dinlenmesidir ve ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmamaktadır.
Fazla Çalışma Halinde Yemek ve Ara Dinlenme Mesai Ücretine Dahil midir?
4857 sayılı İş yasasının 41.maddesine göre haftalık 45 saatin üzeri çalışmalar % 50 zamlı olarak fazla mesai ücretine hak kazandırır. Peki haftalık 45 saate öğle arası ve çay molaları, ihtiyaç molaları dahil midir ?
Fazla çalışma süreleriyle ilgili olarak işyerinde 1 saatlik yemek molası dışında 15´er dakikalık kuşluk ve ikindi vakitlerinde 2 defada toplam 30 dakika çay ve ihtiyaç molası varsa işçinin ara dinlenmesi 1,5 saattir. Bu ara dinlenmeler fazla çalışma hesabında haftalık 45 saat olan çalışma süresinden sayılmaz.
Örneğin sabah 08:00-18:30 arası haftanın 5 günü çalışan işçi 45 saat çalışmış demektir ve fazla mesaiye hak kazanmaz. Bunun üzeri çalışma varsa % 50 zamlı olarak fazla mesai ücretine hak kazanır. Ara dinlenme saatleri yukarıda sayılan saatlerden az kullandırılırsa işçi fazla mesai ücretine hak kazanır. Ödenmeyen fazla mesailer için işçinin 5 yıl içinde dava açması gerekir.
Konuya bir Yargıtay Kararı ile bakacak olursak:
T.C. YARGITAY
9. Hukuk Dairesi
ESAS NO : 2009/34039
KARAR NO : 2012/145
1- Dosyadaki yazılara, toplanan delillerle kararın dayandığı kanuni gerektirici sebeplere göre davalının aşağıdaki bentlerin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yerinde değildir.
2. İşçiye, işyerinde çalıştığı sırada ara dinlenmesi verilip verilmediği ve süresi konularında taraflar arasında uyuşmazlık bulunmaktadır.
İşçinin günlük iş süresi içinde kesintisiz olarak hiç ara vermeden çalışması beklenemez. Gün içinde işçinin yemek, çay, sigara gibi ihtiyaçlar sebebiyle ya da dinlenmek için belli bir zamana ihtiyacı vardır.
Ara dinlenme 4857 sayılı İş Kanununun 68 inci maddesinde düzenlenmiştir. Anılan hükümde ara dinlenme süresi, günlük çalışma süresine göre kademeli bir şekilde belirlenmiştir. Buna göre dört saat veya daha kısa süreli günlük çalışmalarda ara dinlenmesi en az on beş dakika, dört saatten fazla ve yedi buçuk saatten az çalışmalar için en az yarım saat ve günlük yedi buçuk saati aşan çalışmalar bakımından ise en az bir saat ara dinlenmesi verilmelidir. Uygulamada yedi buçuk saatlik çalışma süresinin çok fazla aşıldığı günlük çalışma sürelerine de rastlanılmaktadır. İş Kanununun 63 üncü maddesi hükmüne göre, günlük çalışma süresi on bir saati aşamayacağından, 68 inci maddenin belirlediği yedi buçuk saati aşan çalışmalar yönünden en az bir saatlik ara dinlenmesi süresinin, günlük en çok on bir saate kadar olan çalışmalarla ilgili olduğu kabul edilmelidir. Başka bir anlatımla günde on bir saate kadar olan çalışmalar için ara dinlenmesi en az bir saat, on bir saat ve daha fazla çalışmalarda ise en az bir buçuk saat olarak verilmelidir.
İşçi, ara dinlenme saatinde tamamen serbesttir. Bu süreyi işyeri içinde ya da dışında geçirebilir. İşyerinde geçirmesi ve bu süre içinde çalışmaya devam etmesi durumunda ara dinlenmesi verilmemiş sayılır. Ancak işçi işyerinde kalsa bile, ara dinlenmesi süresini serbestçe kullanabilir, bu süre içinde çalışmaya zorlanamaz.
Ara dinlenmesi için ücret ödenmesi gerekmez. Ancak, bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa, işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmını oluşturması halinde ise, zamlı ücret ödenmelidir.
Ara dinlenme süreleri kural olarak aralıksız olarak kullandırılır.
Ara dinlenmesinin kullandırılması zorunlu ise de, bunun kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkıyla ilgilidir. İşçilerin tamamı aynı anda ara dinlenme zamanını kullanılabileceği gibi, belli bir plan dahilinde sırayla kullanmaları da mümkündür. Ancak ara dinlenme süresinin, işe, ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle erken bırakma şeklinde kullandırılması doğru olmaz. Ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belli bir zamanda amaca uygun şekilde kullandırılması gerekir (Yargıtay 9.HD. 17.11.2008 gün 2007/35281 E, 2008/30985 K.).
İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasında, ara dinlenmelerinin iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve işin niteliğine göre yirmi dört saat içinde kesintisiz on iki saat dinlenme süresi dikkate alınarak verileceği hükme bağlanmıştır. Değinilen maddenin birinci fıkrasında ise, ara dinlenme süresinin çalışma süresinden sayılmayacağı açıklanmıştır.
Somut olayda kalorifer yakan davacının 15 saatlik çalışmasından bir saat ara dinlenme indirilmesi yerinde değildir, 1.5 saat ara dinlenme indirilerek fazla çalışma alacağı hesaplanmalıdır.
3- Fazla çalışma bu şekilde hesaplandıktan sonra hafta tatili günlerinde de sadece 6 fazla saat çalıştığından, hafta tatili fazla çalışmasının 6.saat olarak kabulü ile buna göre hesaplama yapılması gerekirken hafta tatili fazla çalışmasının yüksek hesaplanması hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ:
Temyiz olunan kararın yukarıda yazılı sebepten BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde ilgiliye iadesine, 16.01.2012 gününde oybirliğiyle karar verildi.
Görüldüğü üzere yemek molası ister işyerinde verilmiş olsun, isterse dışarıda yemek yenmiş olsun; yemek saatlerinde geçirilen süreler çalışma süresinden sayılmamaktadır. Keza ara dinlenme için de aynı kural geçerli olup çalışma süresinden sayılmadığı Yargıtay Kararı ile de mevcuttur. Fazla çalışmalar ise mesai ücretine tabidir.
Neslihan Dereli / İrade
